Geyik ve Güvercin Destanında Hayvan Temsili: Duygudaşlık, Mucize ve İhtida

Özet

14. ve 15. yüzyılda Anadolu’da meddahlar, şeyyadlar ve kıssahanlar vasıtasıyla dolaşıma giren geyik ve güvercin destanı, modern öncesi Türkçe edebiyat metinlerindekarşımıza çıkan hayvan temsilinin en erken örneklerini sunmaktadır. Hayvanın bizatihi kendi varlığı dışında tanımlanarak sembolik ve alegorik bir varlık olarak ele alındığı modern-öncesi metinlere kıyasla bu destanlar, hem metin içi hem de metin dışıdüzlemde muhatabında “empati” uyandıracak şekilde tasvir edilmiştir. Hz. Muhammed’in kâfirlere karşı mûcize gösterdiği ve hayvanlara karşı merhametinin sınandığıbu anlatılarda mucize ve sınanma, Anadolu’da yaşayan toplulukların müşterek belleklerinde belli bir kutsallıkla ilişkilenen geyik, güvercin gibi hayvanlar üzerindengerçekleşir. Bu çalışma, kıssahanlar tarafından halka açık icra edilen ve ritüel işlevigören bu destanların dinamik bir ihtida hareketinin yaşandığı bir dönemde İslam’ayeni katılmış veya katılması muhtemel bir dinleyici kitlesini nebevî mucizeyi kabullenmeye çağırırken muhatabını da hayvan varlığını tanımaya ve empati kurmayadavet ettiğini öne sürmektedir.