Geyik ve Güvercin Destanında Hayvan Temsili: Duygudaşlık, Mucize ve İhtida

Özet

14. ve 15. yüzyılda Anadolu’da meddahlar, şeyyadlar ve kıssahanlar vasıtasıyla dolaşıma giren geyik ve güvercin destanı, modern öncesi Türkçe edebiyat metinlerindekarşımıza çıkan hayvan temsilinin en erken örneklerini sunmaktadır. Hayvanın bizatihi kendi varlığı dışında tanımlanarak sembolik ve alegorik bir varlık olarak ele alındığı modern-öncesi metinlere kıyasla bu destanlar, hem metin içi hem de metin dışıdüzlemde muhatabında “empati” uyandıracak şekilde tasvir edilmiştir. Hz. Muhammed’in kâfirlere karşı mûcize gösterdiği ve hayvanlara karşı merhametinin sınandığıbu anlatılarda mucize ve sınanma, Anadolu’da yaşayan toplulukların müşterek belleklerinde belli bir kutsallıkla ilişkilenen geyik, güvercin gibi hayvanlar üzerindengerçekleşir. Bu çalışma, kıssahanlar tarafından halka açık icra edilen ve ritüel işlevigören bu destanların dinamik bir ihtida hareketinin yaşandığı bir dönemde İslam’ayeni katılmış veya katılması muhtemel bir dinleyici kitlesini nebevî mucizeyi kabullenmeye çağırırken muhatabını da hayvan varlığını tanımaya ve empati kurmayadavet ettiğini öne sürmektedir.

Referanslar

1. Albayrak, Nurettin. “Dînî Türk ve Halk Hikâyelerinden Geyik, Güvercin ve Deve Hikâyeleri.” Yayımlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 1999.
2. Azamat, Nihat. “Kaygusuz Abdal.” Diyanet İslam Ansiklopedisi XXV (2002): 74-76.
3. Brown, Gavin. “Theorizing Ritual as Performance: Explorations of Ritual Indeterminacy”, Journal of Ritual Studies 17, no. 1 (2003): 6.
4. Carus, Paul. “King Sivi’s Sacrifice; The Story of the Pound of Flesh in Ancient India”. The Open Court 17, no. 3 (Mart 1917): 131.
5. Chittick, William. “The Anthropology of Compassion.” Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Society, no. 48 (2010): 1–17.
6. Çağatay, Saadet. “Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler.” Türk Dili Belleten4, no. 153 (1956): 153-177.
7. Çelebioğlu, Amil. Türk Mesnevî Edebiyatı 15 yy. Kadar (Sultan II. Murad Devri) (824-855/1421-1451). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
8. “Dâsitân Mecmuası.” Milli Kütüphane-Ankara, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu. no. 3881, 50a-97a.
9. Dedes, Yorgos. Battalname: Giriş, İngilizce Tercüme, Türkçe Metin, Yorum ve Tıp-kıbasım. Cambridge Mass.: Harvard Üniversitesi Yakindoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 1996.
10. Duran, Hamiye. Hünkâr Hacı Bektaş Velî Velâyetnamesi. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
11. Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1964.Foltz, Richard C. Animals in Islamic Tradition and Muslim Cultures. Oxford: Oneworld, 2006.
12. Kafadar, Cemal. İki Cihan Âresinde Osmanlı Devletinin Kuruluşu. Çeviren Ceren Çıkın. Ankara: Birleşik Yayınları, 2010.
13. Karamustafa, Ahmet. “Islamisation through the Lens of the Saltuk-name.” Islam and Christianity in Medieval Anatolia, ed. A.C.S. Peacock, Bruno De Nicola, Sara Nur Yıldız, 349-364. New York/London: Ashgate Publishing, 2015.
14. Karasoy, Yakup. “Güvercin Hikâyesinin Hz. Ali Değişkesi.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. no. 92 (2019): 68.
15. Kocatürk, Vasfi Mahir. Türk Edebiyatı Tarihi (Başlangıçtan Bugüne Kadar Türk Edebiyatının Tarihi Tahlili ve Tenkidi). Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1970.
16. Korhonen, Tua., ve Erika Ruonakoski. Human and Animal in Ancient Greece: Empathy and Encounter in Classical Literature. London/New York: I.B. Tauris, 2017. Accessed August 1, 2021. http://dx.doi.org/10.5040/9781350986749.
17. Korkmaz, Şenol. “Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikâye Mecmuası (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım).” Yayımlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 2012.
18. Köksal, Hasan. Battal Gazi Destanı. Ankara: Akçağ, 2003.
19. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Çeviren Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
20. Peacock, Andrew. C. S ve Sara N. Yıldız, ed., “Introduction. Literature, Language and History in Late Medieval Anatolia.” Islamic Literature and Intellectual Life in Fourteenth and Fifteenth Century Anatolia, 19-48. Würzburg, 2016.
21. Peacock, Andrew. C. S. Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge: Cambridge University Press, 2019. doi:10.1017/9781108582124.
22. Simons, John. “The Animal as Symbol.” Animal Rights and the Politics of Literary Representation, 85-115, London: Palgrave Macmillan, 2002. https://doi.org/10.1057/9780230513549_5
23. Sona, İbrahim. “1538 Tarihli İlk Türkçe Tûtî-Nâme Çevirisi.” Journal of Turkish Studies7, no. 3 (2012): 2299-2311.
24. Turner, Victor. From Ritual to Theatre: The Human Seriousness of Play. New York: PAJP, 1982.
25. Yıldız, Sara Nur. “Aydınid Court Literature in the Formation of an Islamic Identity in Fourteenth-Century Western Anatolia.” Islamic Literature and Intellectual Life in Fourteenth and Fifteenth-Century Anatolia, ed. A.C.S. Peacock ve Sara Nur Yıldız, 197-242. Würzburg: Ergon, 2016.