Cumhuriyet Şiirinin Kısa Tarihi: Bastırılanın Dönüşü

Özet

Cumhuriyet şiiri, 1920’lerin başında modern Osmanlı şiirinden iki baskın eğilimi devralmıştır: Saf şiir ve Hececi şiir. Ahmet Haşim ve Yahya Kemal’in en önemli temsilcileri olduğu “saf şiir”i savunanlar ve “Beş Hececiler” adı verilen şairler, erken Cumhuriyet’te şiir alanındaki baskın eğilimler olsalar da sonrasında etkilerini kaybedecek ve Cumhuriyet şiiri, 1929’dan itibaren Nâzım Hikmet’in “serbest şiir”inin benimsenmesiyle ilerleyecektir. Politik nedenlerle Nâzım Hikmet’in “serbest şiir”i, yazıldığı dönemde bastırılsa da 1937’den itibaren Garip şairleri, özellikle “küçük insan”ın dünyasını ve dilini öne çıkararak “serbest şiir”i devam ettirecektir. Garip’in ardından, 1953-1954’te ortaya çıkan İkinci Yeni, özerk bir şiir diline dayanması nedeniyle dirençle karşılanır. 1960’larda Türkiye’deki politik gelişmelere de bağlı olarak Nâzım Hikmet’in yasaklanmış şiiri yeniden yayımlanmış ve şiir alanında sosyalist bir anlayış hâkim olurken İkinci Yeni çepere itilmiştir. 1980’lerde ise toplumcu şiir merkezî konumunu kaybederken İkinci Yeni şiiri yeniden dolaşıma girmiş ve kanonik hâle gelmiştir. 1990’lardan itibaren kanonik İkinci Yeni şiirini aşmak için bazı mücadeleler verilmiş, özellikle deneysel şiir tarzı öne çıkmıştır. Cumhuriyet şiirinin yüzyıllık tarihine bakıldığında, Nâzım Hikmet ve İkinci Yeni şiirinin ortaya çıktıkları dönemde bastırıldıkları ama sonraki yıllarda yeniden dolaşıma girdikleri ve geniş bir etki alanı yarattıkları fark edilir. Nâzım Hikmet ve İkinci Yeni şiiri, yani iki “bastırılanın dönüşü” Cumhuriyet şiirinin tarihini belirlemiştir.

Referanslar

1. Ahmet Haşim. “Şiir Hakkında Bazı Mülahazalar.” Piyale içinde, hazırlayanlar Fatih Andı ve Nuri Sağlam, 15-20. Yapı Kredi Yayınları, 2005.
2. Altan, Erhan. Sıfırlı Yıllarda Şiirimizde Deneyim: 2000’lerde Yeni ve Deneyselin İzinde. 160. Km. Yayınları, 2014.
3. Asiltürk, Baki. Türk Şiirinde 80 Kuşağı. Yapı Kredi Yayınları, 2017.
4. Armağan, Yalçın. “Garip, ‘Birinci Yeni’ midir?” Varlık 1365 (Haziran 2021): 15-20.
5. ———. “Halkı Şiirden Soğutmak: İkinci Yeni’nin Sosyolojisi.” Journal of Turkish Studies 50 (Aralık 2018): 63-80.
6. ———. “Şiirin Dolaşımı ve Kanon.” Doğu Batı 105 (Mayıs-Temmuz 2023): 281-302.
7. Birsel, Salâh. Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu. Karacan, 1981.
8. Cemal Süreya. “Üvercinka.” Üvercinka içinde, 55-57. Yeditepe Yayınları, 1958.
9. ———. “Folklor Şiire Düşman.” Toplu Yazılar I: Şapkam Dolu Çiçekle ve Şiir Üzerine Yazılar içinde, 192-194. Yapı Kredi Yayınları, 2000.
10. ———. “Üvercinka dedi ki.” Güvercin Curnatası: Konuşmalar, Soruşturma Yanıtları içinde, hazırlayan Nursel Duruel, 19-23. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
11. Çamlıbel, Faruk Nafiz. Han Duvarları. Yapı Kredi Yayınları, 2022.
12. Demirkan, Eser. Ercümend Behzad Lav: Hayatı, Sanatı, Eserleri. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
13. Doğan, Mehmet Can. “Çerçeve.” Şairin Sözü içinde, 11-25. Yapı Kredi Yayınları, 2006.
14. ———. “Serbest Nâzım.” Şiirin Arkeolojisi içinde, 176-207. Yapı Kredi Yayınları, 2011.
15. Erdost, Muzaffer İlhan. İkinci Yeni Yazıları. Onur Yayınları, 1997.
16. “Gerici Sanata Hücum.” Halkın Dostları, no. 1 (Mart 1970): 1.
17. Irmak, Erkan. Kayıp Destan’ın İzinde: Nâzım Hikmet, İdeoloji ve Yeniden Yazmak. Yapı Kredi Yayınları, 2022.
18. İlhan, Attilâ. “Orhan Veli Takımı ya da Elleri Üstünde Yürüyen Şiir.” Gerçekçilik Savaşı içinde, 172-79. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2004.
19. Kahyaoğlu, Orhan. Modern Türkçe Şiir Antolojisi (1920-2000). Ayrıntı Yayınları, 2015.
20. Kanık, Orhan Veli. Bütün Şiirleri. Yapı Kredi Yayınları, 2003.
21. Kolcu, Hasan. Türk Edebiyatında Hece-Aruz Tartışmaları. Umuttepe, 2013.
22. Nâzım Hikmet. “Putları Yıkıyoruz, no: I-II.” Yazılar I: Sanat, Edebiyat, Kültür ve Dil içinde, 14-22. Adam Yayınları, 1991.
23. Oktay, Ahmet. Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. BFS, 1986.
24. Rifat, Oktay. “Önsöz.” Perçemli Sokak içinde, 7-8. Yeditepe Yayınları, 1956.
25. Sazyek, Hakan. Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Garip Hareketi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
26. Yahya Kemal “Deruni Ahenk ve Öz Şiir.” Edebiyata Dair içinde, 20-21. İFC, 1990.
27. Yeter, Gaye Belkız. Yeni Türk Şiirinde Tasfiye Hareketleri. Kurgan Edebiyat Yayınları, 2014.
28. “Yön Bir Demagojiyi Daha Yıkıyor.” Yön, no. 83 (30 Ekim 1964): 15.
29. Ziya Gökalp “Türkçülüğün Tarihi.” Türkçülüğün Esasları içinde, hazırlayan Yaşar Nabi Nayır, 7-15. Varlık Yayınları, 1977.