Bu makale, Fuad Köprülü’nün 1909 ile 1913 yılları arasında kaleme aldığı metinlerde evrim (tekâmül) kavramının geçirdiği düşünsel dönüşümü incelemekte; onun kozmopolit bir edebiyat sosyolojisinden milliyetçi bir filoloji anlayışına yönelişini izlemektedir. Başlangıçta Darwinci, Spencerci ve Taineci modellerden yararlanan Köprülü, edebî gelişimi hem toplumsal dönüşümün bir ürünü hem de onun itici gücü olarak tanımlar ve evrimi estetik ve entelektüel olgunlaşmanın çoğulcu bir ilkesi olarak kurgular. Ancak Balkan Savaşları sonrası yaşanan siyasal kırılma ve Ziya Gökalp merkezli milliyetçi çevrelerin etkisiyle, evrim düşüncesini irade ve canlılık temelinde, ulusal bir dirilişin aracı olarak yeniden yapılandırır. Mutasyonculuk, Bergson’un yaratıcı evrimi ve Gökalp’ın kültür sosyolojisinden beslenen bu yeni çerçeve, “Türk Edebiyatı Tarihinde Usûl” makalesinde disipliner bir yönteme dönüşerek, edebiyat tarihini ulusal bir bilim olarak kurar. Makale, bu düşünsel dönüşümün izini sürerek Köprülü’nün Avrupa kaynaklı bir kavramı, Türk edebiyat tarihçiliğinin temel bir epistemolojisine dönüştürmesini ortaya koyar.
