Bir Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Düşünce İnsanı Olarak Mehmed Enisî (Yalkı) ve Bir Anti-Sosyalist Metin Olarak "İnsanlarda Müsavat: Sosyalistlerin Allah'ı"
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.13944081Anahtar Kelimeler:
Mehmed Enisî (Yalkı), anti-sosyalizm, anti-kolektivizm, Osmanlı aydınıÖzet
Bu çalışma, arşiv araştırması ve Osmanlıcadan Türkçeye çevirisi yapılan 1924 tarihli anti-sosyalist bir edebî kurgunun analizine dayanarak bir geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet düşünce insanının yaşamı, ideolojisi ve eser üretim tercihleri arasındaki karşılıklı ilişkileri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, pek de tanınmamış bir Osmanlı subay, seyyah, yazar, mütercim ve edebiyat öğretmeni olup Cumhuriyet döneminde de eser vermeyi sürdürmüş olan Mehmed Enisî'nin hayatı ve eserleri hakkında yazındaki malumatı düzelterek genişletmektedir. Böylece, pozitivist bir liberal olan Enisî'nin 1924 gibi çok erken bir tarihte, anti-sosyalist bir edebî kurguyu İngilizceden Osmanlıcaya çevirip bastırması ile sosyalizmi kendi ideolojisi ve yaşam biçimine yönelik bir tehdit olarak algılayışı arasındaki ilişkiler yorumlanmaktadır. Çalışmada ayrıca, Enisî'nin İngilizceden Osmanlıcaya çevirdiği metin, Latin harfli Türkçeye çevrilerek araştırmacıların istifadesine de sunulmuştur.
Referanslar
Ahmad, Feroz. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Milliyetçilik ve Sosyalizm Üzerine Düşünceler.” Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik (1876-1923) içinde, hazırlayanlar Mete Tunçay ve E. J. Zürcher, 13-32. İstanbul: İletişim, 6. Baskı, 2011.
Asiltürk, Baki. Osmanlı Seyyahlarının Gözüyle Avrupa. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2020.
Batur, Enis. Alternatif: Aydın. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2013.
Birkan, Tuncay. Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri: 1930-1960. İstanbul: Metis, 2019.
Bora, Tanıl. Cereyanlar: Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim, 2017.
Byron, Lord. Sardanapal: Beş Perdelik Haile. Çeviren Mehmed Enisî (Yalkı). İstanbul: Hilmi Kitaphanesi, 1934.
Chukovskaya, Lydia. Sofia Petrovna. USA: Northwestern University Press, 1994.
Daşçıoğlu, Yılmaz ve Mürsel Gürses. “Mehmed Enisî Yalkı’nın Alman Ruhu Adlı Seyahatnamesine İmgebilimsel Bir Yaklaşım.” Turkish Studies, (2012): 315-328. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4161
Enisî, Mehmed. Alman Ruhu. İstanbul: Nefaset Matbaası, 1914.
Enisî, Mehmed. Bir Denizcinin Avrupa Günlüğü -Avrupa Hatıratım-. Çeviren N. Ahmet Özalp. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
Enisî, Mehmed. İnsanlarda Müsavat: Sosyalistlerin Allah’ı. İstanbul: Cihan Matbaası, 1924.
Enisî, Mehmed. Maymunun Defteri. Çeviren Selim Sürücü. İstanbul: Minber Matbaası, 1922. https://bit.ly/3C6oHq5
Enisî, Mehmed. Tarihte Güzel Kadınlar. İstanbul: Cihan Matbaası, 1925.
Enisî, Mehmed. Ümide Doğru: Harabe-i Hanman Üzerinde. İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1912.
Fındıklı, Erhan Berat. Toplumsal Hafıza, Mimarlık, Tarih ve Kuram: Uğur Tanyeli ile Söyleşi. İstanbul: Sel, 2022.
İsimsiz. “Elli Yıldan Evvel Yazı Yazanlar.” Vakit, 18 Şubat 1943. https://www.gastearsivi.com/gazete/vakit/1943-02-18/2
Koçu, Reşat Ekrem. “Bebek Feneri.” İstanbul Ansiklopedisi. 5: 2336. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, 1961.
Lytton, Lord. Pompei’nin Son Günleri. Çeviren Mehmed Enisî (Yalkı). İstanbul: Hilmi Kitaphanesi, 1934.
Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim, 14. Baskı, 2021.
Meriç, Cemil. Mağaradakiler. İstanbul: İletişim, 1997.
Mert, Hasan. “Osmanlı Subayı Mehmet Enisî’nin Avrupa İzlenimleri.” Tarih İncelemeleri Dergisi 22, no. 1 (2007): 63-76.
Nazım, H. Polat. “İctihad.” TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ictihad--dergi (20.12.2023).
Orwell, George. Hayvan Çiftliği. İstanbul: Can, 2019.
Parla, Jale. Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim, 1990.
Rand, Ayn. Yaşamak İstiyorum. İstanbul: Pegasus, 2021.
Traverso, Enzo. Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika. İstanbul: İletişim, 2023.
Tunçay, Mete ve E. J. Zürcher. Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyalizm ve Milliyetçilik:1876-1923. İstanbul: İletişim, 6. Baskı, 2011.
Tunçay, Mete. Türkiye’de Sol Akımlar I (1908-1925). İstanbul: BDS Yayınları, 2000.
Yaşlı, Fatih. Devlet, Düzen, Anarşi: Türkiye’de Edebiyat ve Antikomünizm. İstanbul: Yordam Kitap, 2002.
Zamyatin, Yevgeni. Biz. İstanbul: İthaki, 2012.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2024 Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
